Watermanagement uit de tijd van Napoleon

Vlak voor de oostelijke vestingmuur van het Fort Sint-Michiel werd bij de jongste archeologische opgraving een houten constructie gevonden waar de onderzoekers aanvankelijk geen raad mee wisten. Een Franse encyclopedie uit de 18e eeuw bood uiteindelijk de oplossing. Het blijkt te gaan om de resten van een pompinstallatie.

Houten constructie in de vestinggracht

Twan Ernst (cultuurhistorie Venlo): ‘In verband met de ontwikkeling van het kazernekwartier zijn in 2011 de muurresten van Fort Sint Michiel op een aantal plekken blootgelegd. Daardoor zijn de exacte ligging en de toestand van het muurwerk goed in beeld gebracht. Plaatselijk zijn de opgravingsputten aan de grachtzijde verdiept tot aan de onderzijde van de brede walmuur. Op één van die plaatsen, aan de oostelijke zijde van het vijfpuntige fort, kwam een houten structuur op de bodem van de gracht tevoorschijn.'

In eerste instantie werd gedacht aan een waterput, die ouder zou zijn dan het fort. Ook de mogelijkheid dat het zou kunnen gaan om steigermateriaal dat bij de bouw van de vestingmuur naar beneden was gevallen kwam in beeld. Deze interpretaties konden de vreemde vondst echter onvoldoende verklaren. De raadpleging van de beroemde Franse encyclopedie van Diderot uit de 18e eeuw gaf een nieuwe interpretatie: een waterpomp met bijbehorend bassin.

Onderzoek en reconstructie

Inmiddels was het hout van de structuur met behulp van jaarringenonderzoek (dendrochronologie) gedateerd op 1802. De waterpomp bestaat uit vier rechtopstaande palen met daar omheen aan drie zijden een bekisting van planken. In de constructie zijn resten van drie ijzeren stangen aangetroffen, die deel uitmaakten van de aandrijving. Rondom de pomp was een houten beschoeiing aangebracht. Tussen die beschoeiing en onder de pompinstallatie was een kleilaag aangebracht om de bodem waterdicht te maken. Op die wijze ontstond een bassin waarin de pomp was geplaatst.

Herstel van het fort in 1806-1807

Door dendrochronologisch onderzoek aan de balken onder de vestingmuur is komen vast te staan dat het muurwerk in 1807 opnieuw is opgetrokken. Twan Ernst: ‘uit historische bronnen weten we dat uit strategische overwegingen de naar de stad gerichte oostelijke zijde van het fort in de 18e eeuw is ‘opengelegd', wat waarschijnlijk betekende dat de wal en muur op die plaats grotendeels gesloopt werd. Bovendien had het fort bij het Franse beleg van 1793 grote schade opgelopen. Door artillerievuur vanuit de stad was deze zijde in puin geschoten.'

Dezelfde Fransen zorgden er echter voor dat deze flank van het fort in 1807 weer werd herbouwd. De pompinstallatie zal gebruikt zijn om de bouwput tijdens het bouwen van de vestingmuur zoveel mogelijk droog te houden. De mobiele pomp is mogelijk tijdens of na het gebruik defect geraakt en op de bodem van de gracht achtergelaten. Ruim 200 jaar later zorgden de houten restanten aanvankelijk voor de nodige vraagtekens bij de archeologen. Dankzij een eeuwenoude Franse encyclopedie is duidelijk geworden dat we te maken hebben met een staaltje watermanagement uit de tijd van Napoleon.

1 | Overloop

2 | Buis voor opbouw van de waterkolom

3 | Afdichting pompkamer met terugslaande kleppen

4 | Pompklep met aandrijving

5 | Pompkamer

reageer