Gijs van Velden onthoofd bij het Zwarte Water

Op een kaart uit 1650, bewaard in het Venlose gemeentearchief, staat een dramatische afbeelding van een executie in Velden. Bij een beekloop, aangeduid als ‘gijsen graff’, zijn twee menselijke figuren te zien. Een staande man staat klaar om met een lang zwaard uit te halen naar een knielende figuur. De scène beeldt de onthoofding uit van Gijs van Velden.

Duidelijk is dat de executie van Gijs plaatsvond in Velden, in de middeleeuwen een dorp met eigen rechtspraak, maar de precieze plaats is onbekend. Veel meer dan dat deze moet worden gezocht ter hoogte van het Zwarte Water, ergens in de omgeving van de huidige rijksweg N271, is er niet van te zeggen. Gijs zou een misdadiger zijn die in 1547 is onthoofd, ruim een eeuw voordat de kaart werd getekend.

Galgenvelden in de gemeente Venlo

Buiten de stad Venlo en elders in de huidige gemeente lagen vanaf de late middeleeuwen tot in de 18e eeuw diverse galgenvelden. Zoals de naam al zegt werden hier ter dood veroordeelden opgehangen, maar het waren vooral plaatsen waar de lijken van mensen die in de stad waren geëxecuteerd werden ‘tentoongesteld’.

Bungelend aan de galg, gespiest op een staak, geklemd in een ‘vork’ of liggend op het rad, een horizontaal op een paal geplaatst karrenwiel, werden hier de lichamen van misdadigers achtergelaten. De machthebbers hoopten dat van deze afschrikwekkende plaatsen een preventieve werking uitging op mogelijke misdadigers.

Straffen in de middeleeuwen

Jacob Schotten (archeologie Venlo): ‘Tot ongeveer 1300 was het straffen van misdadigers, eventueel door ze te doden, een zaak van de benadeelde zelf. Later werden berechting, veroordeling en bestraffing een verantwoordelijkheid van de overheid’. In steden en dorpen lagen deze juridische taken bij de schepenbank. De uitvoering van lijf- en doodstraffen was in handen van de beul, meestal aangeduid als scherprechter. In veel gevallen werd een verdachte voorafgaand aan diens veroordeling gemarteld, eveneens door de scherprechter.

Behalve een breed scala aan marteltechnieken en lijfstraffen beheerste de laatmiddeleeuwse scherprechter diverse methoden om veroordeelden om het leven te brengen. Jacob Schotten: ‘Gangbare doodstraffen waren ophanging en onthoofding. In het Venlose stadhuis is nog een 16e-eeuws beulszwaard te zien, waarmee in de stad mensen zijn onthoofd. Op de Venlose Markt vóór het stadhuis moet het zwaard der gerechtigheid talloze keren zijn gebruikt. Ook Gijs van Velden is met een dergelijk zwaard een kopje kleiner gemaakt’.

Minder snelle en veelal pijnlijkere manieren van het voltrekken van de doodstraf waren het handmatig afsnijden van het hoofd, begraven, verdrinken, radbraken, verbranden, koken in olie of water en vierendelen. De veroordeelde leverde bij laatstgenoemde methoden, met name radbraken, soms nog een uren- of zelfs dagenlange doodsstrijd. Niet zo algemeen bekend is dat ook dieren en, uiteraard postuum, zelfmoordenaars werden ‘geëxecuteerd’. Zelfmoord was in de Late Middeleeuwen een zeer ernstig misdrijf dat de zwaarste straf verdiende.

Herkenbaar verleden

De afbeelding van de executie van Gijs van Velden in 1547 brengt een gruwelijke kant van de middeleeuwse samenleving binnen de gemeente Venlo onder de aandacht. Het is een onderwerp waar we de ogen niet voor moeten sluiten en dat verder onderzoek verdient.

Jacob Schotten: ‘Onderzoek naar bijvoorbeeld de achtergrond van zowel veroordeelden als scherprechters en de plaatsen waar straffen werden voltrokken is voor het huidige gemeentelijke grondgebied nog nauwelijks gedaan. Galgenvelden en executieplaatsen hebben toch een bijzondere emotionele lading waar we zorgvuldig mee moeten omgaan, uit respect voor onze voorouders’.

[afbeelding: Gemeentearchief Venlo]

reageer